O FESTIWALU

14 Opolski Festiwal Fotografii „nie/codzienność”

nie/codzienność

Tegoroczna edycja Opolskiego Festiwalu Fotografii przyjęła motyw przewodni o nazwie nie/codzienność. Niecodzienność może być postrzegana jako coś nietypowego, interesującego, intrygującego czy zaskakującego. To stan lub sytuacja, która jest inna czy wyjątkowa, co czyni ją wyróżniającą w kontekście otaczających zdarzeń.

Medium fotografii ma zdolność przenoszenia nas w świat autentycznych chwil, które zwykle umykają naszej uwadze. Prezentowane wystawy są prawdziwymi opowieściami o życiu codziennym, które w swoim realizmie odsłaniają coś nieoczekiwanego. To zaproszenie do spojrzenia na rzeczywistość przez pryzmat obiektywu, który wydobywa z codzienności to, co zazwyczaj niewidoczne. Fotografie te dokumentują nie tylko wyjątkowe momenty, ale także te zupełnie zwyczajne, nadając im nową perspektywę. Każda fotografia jest świadectwem unikalnych historii, które rozgrywają się wokół nas każdego dnia, które można odkrywać i doceniać niezwykłość ukrytą w prostocie dnia codziennego.

Pozowane, podpatrzone. Fotografie Wojciecha Plewińskiego prezentuje wybór zdjęć z imponującego dorobku artystycznego fotografa. Wojciech Plewiński, znany z pracy dla krakowskiego „Przekroju” oraz licznych polskich teatrów, przez lata dokumentował życie codzienne oraz wyjątkowe chwile w Polsce i Europie. Kuratorki Anna Brzezińska i Katarzyna Sagatowska podkreślają, że twórczość Plewińskiego wymyka się prostym kategoriom, łącząc lekkość i poczucie humoru z głęboką obserwacją ludzkiej aktywności. Na wystawie można zobaczyć zarówno portrety wybitnych przedstawicieli polskiej kultury, jak i fotografie dokumentujące życie codzienne oraz podróże zagraniczne autora. Wyjątkowa kolekcja zdjęć Plewińskiego to hołd dla jego talentu jako przenikliwego obserwatora otaczającego świata. Wojciech Plewiński jest jednym z czołowych fotografów powojennej Polski, którego prace są porównywane do dzieł fotografów humanistycznych, takich jak Henri Cartier-Bresson czy Elliott Erwitt. Jego fotografie weszły do kanonu polskiej kultury wizualnej, stając się ważnym elementem dziedzictwa artystycznego naszego kraju.

Tyski Klub Fotograficzny KRON to wystawa prezentująca dorobek tyskich fotografów, którzy na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku stworzyli wyraziste dokumentacje Górnego Śląska. Na ekspozycji można zobaczyć prace Michała Cały, Tadeusza Kluby, Krzysztofa Pileckiego, Henryka Rączkowskiego, Mieczysława Wielomskiego i Zbigniewa Zalewskiego. Fotografie na wystawie podzielone są na trzy części: „Głębiej”, „Szerzej” i „Dalej”, co odzwierciedla różne podejścia do pejzażu i zamysłu estetycznego autorów. Fotografie Grupy KRON ukazują regionalne, ekologiczne i społeczne aspekty przemysłowego krajobrazu Śląska, co zbliża je tym samym do najlepszych prac tworzonych na Zachodzie.

Inny nie obcy: Romowie na Górnym Śląsku 1991-2023 prezentuje fotografie Arkadiusza Goli, które gromadził przez ponad trzy dekady. Dokumentował on życie romskich rodzin w miastach Górnego Śląska, takich jak Zabrze, Ruda Śląska, Katowice, Bytom i Tarnowskie Góry. Romowie, których spotykał, często określali siebie jako Śląscy Romowie, płynnie posługując się językiem śląskim. Fotografie Goli są antropologicznymi portretami, łączącymi ludzi z ich otoczeniem i ukazującymi ich codzienne życie. Arkadiusz Gola zyskał zaufanie romskich społeczności, co umożliwiło mu tworzenie intymnych i pełnych emocji zdjęć. Kurator wystawy Marek Zieliński podkreśla, że fotografie te są zapisem głębokich relacji i próbą przeniknięcia w romską rzeczywistość. Wystawa ukazuje nie tylko dokumentację życia Romów, ale także emocjonalny związek autora z miejscem i ludźmi, których fotografował. Są próbą przeniknięcia do niezwykłego świata Romów poprzez uchwycenie codziennych, często magicznych chwil. Dokumentując proste czynności dnia codziennego Romów, Gola stara się odczytać i zrozumieć głęboką pamięć oraz otaczające ich mity. Te zdjęcia ukazują emocjonalny związek z miejscem i ludźmi, oddając hołd ich historii i kulturze.

Słownik polsko-polski Wojciecha Wilczyka dokumentuje rozwój i różnorodność patriotycznych murali w Polsce od 2013 roku. Projekt zaczyna się od muralu w Krakowie, który przedstawiał papieża Jana Pawła II i postać Emila Fieldorfa, a z czasem zmieniał się, dodając nowe, kontrowersyjne motywy. Wilczyk dokumentował murale, odkrywając ich ogromną liczbę w całym kraju, ukazując różne aspekty patriotyzmu i pamięci historycznej. Ekspozycja obejmuje nie tylko zmiany murali, ale także sposób, w jaki są one związane z lokalnymi społecznościami i historią. Fotografie przedstawiają murale z całej Polski, od dużych miast po mniejsze miejscowości, pokazując ich wpływ na przestrzeń publiczną. Wystawa ukazuje, jak te malowidła, często związane z antykomunistyczną partyzantką i powstaniem warszawskim, stały się częścią lokalnego krajobrazu. Ten projekt zwraca uwagę na znaczenie i skalę tego fenomenu oraz jego rolę w kultywowaniu pamięci narodowej.

Domy z betonu. Znikająca estetyka systemów budownictwa masowego epoki socjalizmu autorstwa Tomasza Lewandowskiego dokumentuje architekturę budownictwa masowego w Polsce z lat 1960–1990. Wykorzystując technikę hybrydową, łączy metody analogowe i cyfrowe, wykonując zdjęcia na czarno-białych, wielkoformatowych negatywach. Projekt ma na celu uchwycenie autentycznego wyglądu budynków, które zachowały swój pierwotny, niezmodernizowany stan oraz ukazanie estetyki i różnorodności tej kontrowersyjnej architektury. Lewandowski bada wpływ budownictwa masowego na krajobraz miejski, zaznaczając jak szybko znikają te „betonowe domy” z powodu termomodernizacji i zmian estetycznych. Fotografie dokumentują zarówno wnętrza, jak i fasady budynków, ukazując ich surowość i prostotę. Monochromatyczne obrazy eliminują wpływ barw i przypadkowych zmian, skupiając uwagę na formach architektonicznych. Projekt zmusza do refleksji nad postrzeganiem estetyki socjalistycznego budownictwa i jego dziedzictwem. Dokumentacja obejmuje budynki z całego kraju, ukazując zróżnicowanie regionalne i architektoniczne. Ważnymi tematami tego projektu są współczesna krytyka tego typu architektury oraz jej zmieniający się status.

Ujawnienie / Exposure Agnieszki Sadowskiej prezentuje dokumentację dramatycznych sytuacji w podlaskich lasach, gdzie wycieńczeni i przerażeni migranci ukrywają się przed służbami. Dzięki jej zdjęciom świat poznał tragiczne losy dzieci z Michałowa – kurdyjskich maluchów, których rodzice ubiegali się o azyl w Polsce, a następnie zostali odesłani przez Straż Graniczną na Białoruś. Sadowska rejestruje najtrudniejszy etap podróży migrantów, ukazując dramatyczne chwile, kiedy do ukrywających się ludzi docierają wolontariusze z pomocą humanitarną. Jej prace przedstawiają również młodych aktywistów, medyków i lokalnych mieszkańców Podlasia, którzy nocami wyruszają, aby zapewnić uchodźcom jedzenie, odzież, opiekę medyczną i ochronę przed procedurą tzw. pushbacków. W sytuacjach granicznych fotografie schodzą często na drugi plan, ale to właśnie one dokumentują te wydarzenia, umożliwiając odczucie i zrozumienie tragizmu ludzi, którzy w poszukiwaniu wolności stali się pionkami w bezwzględnej grze polityków.

Laureatką konkursu „Pokaż się” jest Joanna Figarska z projektem Karol lizał zdjęcia. Autorka współczesnym sposobem obrazowania zaprasza do obserwacji i snuje opowieść o codzienności. Łącząc pojedyncze obrazy w zestawy o pozornie różnym znaczeniu, odkrywa tę zwyczajność z całą gamą różnych jej aspektów, ewokowaną przez zestawienie narracji.

Jagoda Romana Hlawacza jest nostalgicznym wspomnieniem pięknego związku Autora z żoną Jagodą. Pięćdziesięciodwuletnia droga ich wspólnego życia była wypełniona fotograficzną rejestracją. Proste dokumentalne fotografie pokazują upływ czasu, zmieniające się ciała, rosnące dzieci. Bezpretensjonalne fotografie zaświadczają, że warto i należy wykonywać fotografie pamiątkowe.

Czarna skrzynka Krzysztofa Szpryngiela przenosi nas w hipotetyczną fotograficzną rejestrację sytuacji w porwanych samolotach pasażerskich w dniu 11 września 2001 roku, zanim uderzyły w budynki Word Trade Center. Zapisy dźwięków są dostępne, natomiast nie posiadamy rejestracji wizualnej. Generując hipotetyczne obrazy autor chciał wywołać emocje, nawet jeśli nie są dokładnym odzwierciedleniem tych momentów. Te prace prowokują refleksję nad naturą pamięci, historii i ludzkiego doświadczenia, zachęcając widzów do głębszego zrozumienia i empatii. Te prace stawiają pytania o to, co jest prawdziwe, a co jest interpretacją.

Droga do nieba Kacpra Nowaka to intymne i głębokie spojrzenie na historię i życie dawnych mieszkańców starego domu, który odwiedzał. Poprzez odkrywanie znalezionych tam skrawków listów, druków ulotnych i śpiewników, autor stopniowo odsłania tajemnice tego miejsca. Największe znaczenie dla projektu miały odnalezione fotografie, które pozwoliły Nowakowi uczestniczyć w najważniejszych momentach życia tych, którzy kiedyś tam mieszkali. Uwiecznione na wspólnej weselnej fotografii, osoby te stały się bardziej realne i namacalne. W swojej pracy artysta starał się wsłuchać w ciszę i duchowe echo przeszłości, tworząc obraz miejsca pełnego historii i emocji.

Kuratorki Katarzyna Sagatowska, Monika Szewczyk-Wittek i Marta Szymańska zrealizowały pierwszą w Polsce wystawę poświęconą fotografii dla dzieci. Fotografia jest wszędzie jest stworzona z myślą nie tylko o nich, ale zaprasza również dorosłych do wspólnego doświadczenia. Wystawa pozwala odkryć, jak naprawdę wyglądają oczy pająka, jaka jest powierzchnia Księżyca i jakimi zabawkami bawią się dzieci w różnych częściach świata. Eksplorowanie tej wystawy przypomina podróżowanie, detektywistyczne śledztwo i naukową analizę. Każdy odwiedzający może wybrać swoją rolę, a przy tym przekonać się, że świat bez fotografii byłby znacznie mniej interesujący i kolorowy.

Dzięki Fujifilm Moment Street Photo Awards 2023 poznamy zwycięzców 5. edycji tego konkursu. Najlepsze prace zostały wybrane z ponad 3 tysięcy nadesłanych zdjęć.

W programie festiwalu znajdzie się również wystawa książek fotograficznych przygotowana przez Waldemara Śliwczyńskiego oraz wystawy towarzyszące zrealizowane przez Fotoklub Opole i osoby studenckie Wydziału Sztuki Uniwersytetu Opolskiego.

13 Opolski Festiwal Fotografii „ECHA”

ECHA

Echo w fotografii, jak i w życiu, jest zjawiskiem intrygującym, wyzwalającym potencjał nieoczywistych znaczeń. Może symbolizować zarówno ciągłość, cykl życia jak i zmianę. Zdjęcia mają zdolność wzbudzania silnych uczuć, ożywiania dawnych chwil, które zdają się wracać do nas jak echa z przeszłości. To niemal zawsze zaproszenie do artystycznej i emocjonalnej podróży, do kontemplacji i odkrywania dzięki niej – nowych aspektów rzeczywistości. Tak jak dźwiękowe echo powraca do nas z niezwykłą mocą, tak i echo w fotografii jest w stanie przywrócić nam wspomnienia, uchwycić piękno powtarzalności i prowokować głębsze przemyślenia. Na tym polega magia fotografii – jednym naciśnięciem spustu migawki zarejestrować można rzeczywistość, ale i wydobyć z niej echa, które pozostają z nami na zawsze.

Wystawa zbiorowa #NOW przygotowana z okazji 30-lecia Katedry Fotografii Szkoły Filmowej w Łodzi jest subiektywnym wyborem kuratorów Pawła Bownika i Witka Orskiego. Wyselekcjonowane studenckie prace pokazują najbardziej interesujące zjawiska i kierunki w obrębie obrazowania fotograficznego oraz wyrastających z fotografii praktyk multimedialnych. Włączenie Katedry Fotografii do Wydziału Operatorskiego przyniosło studentom rozszerzoną możliwość kreacji, w której w unikalny sposób przenikają się światy obrazu nieruchomego i ruchomego.

Behind the mask – projekt Krystiana Bielatowicza zaczyna się w Peru, potem pojawia się Meksyk i Gwatemala. To miejsca, w których człowiek ma szansę spotkać boskość, mistycyzm i szamanizm. Dla autora to zetknięcie się z egzotyczną tradycją, religią i wierzeniami jest unikalnym doświadczeniem pozwalającym na rozpoznanie pęknięć w stereotypowym pojmowaniu rzeczywistości. Te fotografie dowodzą, że świat duchowy jest wspólny wszystkim ludziom, niezależnie od miejsca zamieszkania. Odkrywają dla nas ważność Ziemi jako prastarej wspólnoty istotniejszej niż doczesna nietrwałość świata.

Michał Szalast w cyklu Albinosi wprowadza nas w tradycję fotografii humanistycznej, łącząc ją z elementami współczesnego subiektywnego dokumentu. Autor nawiązał kontakty z albinosami z tanzańskiej wyspy Ukerewe na Jeziorze Wiktorii, dzięki czemu mógł swobodnie fotografować ich w domach, w pracy, podczas zabaw dzieci. Ten cykl uświadamia nam dramat ludzi, którzy z powodu swej fizycznej odmienności są wykluczani ze społeczności, a czasem nawet realnie unicestwiani. Vladimir Birgus, kurator wystawy, zauważa, że to opowieść o ciemności, którą bohaterowie fotografii oswoili i o świetle, za którym tęsknią.

Odra Mikołaja Nowackiego znacząco łączy Opolan i autora. Ten fotograficzny projekt to opowieść o tytułowej Odrze i ludziach z tą rzeką związanych. Fotografowane przez autora miejsca wybierane są intuicyjnie. W tym osobistym projekcie zobaczymy nie tylko lokalną naturę, charakterystyczne barki, ale przede wszystkim bliskość rzeki i ludzi. To oni właśnie szczególnie interesują autora, który, badając świat zmysłem wzroku, wspomaga go aparatem fotograficznym, by przekazać swoje najgłębsze emocje.

Laureatka konkursu „Pokaż się” – Katarzyna Łoś prezentuje Krok w przód, krok w tył. Projekt opowiada o codzienności mieszkańców niewielkiej, bocznej ulicy tuż za granicą Legionowa – rodzinnego miasta autorki. To miejsce w odróżnieniu od szybko zmieniającej się okolicy wciąż zachowało swój wiejski charakter. Autorka zauważa, że kierunek zmian w stronę nowoczesności jest nieunikniony. Tymczasem z czułością i uważnością fotografuje ulice zachowujące dawny charakter, które fascynują ją i pociągają. Próbuje doświadczyć, poznać i zrozumieć ten inny świat. Jak sama pisze: szukam światła, a widzę mrok. Z fotografii emanuje bliskość i humanistyczne spojrzenie na bohaterów.

Tomasz Mielech w Śladach Pamięci eksploruje miejscowości Górnych Łużyc zapisując swoją wielkoformatową kamerą różne odsłony tego pejzażu: wysiedlone wsie, opuszczone budynki, popadające w ruinę domy przysłupowe. Patrzy na krajobraz naturalny i kulturowy. Choć są to ujęcia bez ludzi, czujemy, jak pełne są nastrojów i emocji. Ta fotografowana przestrzeń to świadek historii i przeobrażeń tych miejsc. Nadrzędną ideą jest zapis zanikania, przeszłość ma tu niewielką wagę. Mielech fotografując ślady po dawnych mieszkańcach inspiruje nas do myślenia o miejscach, które niebawem przestaną istnieć.

Wãsorë Doroty Raczyńskiej to efekt odwiedzin w kaszubskiej wsi, słynącej z kamiennych kręgów. Autorka jest przy osobach, które obchodzą tam święta solarne, odprawiają rytuały, czczą naturę i poszukują doświadczeń ezoterycznych. Prace, które widzimy są montażami z pogranicza fotografii i grafiki będącymi metaforycznymi reminiscencjami przeżytych i doświadczonych tam momentów, obserwacji i wrażeń. W dalekiej przeszłości były to miejsca spotkań starszyzny plemiennej, w których odprawiano zabiegi magiczne, dziś są przestrzenią dla tych, którzy chcą nawiązać kontakt z innym wymiarem rzeczywistości.

Acid Leszka Górskiego dotyka istoty pejzażu w czasie napięcia, zagrożenia i postępującej degradacji środowiska naturalnego. Dla autora współczesny świat jest coraz bardziej skomplikowany, pogrążony w chaosie i coraz bardziej zatruty konfliktami, agresją, populizmem. Pandemia, która zmieniła nasze życie i nawyki, dodatkowo pogłębiła odczucie niepokoju. Dla Górskiego wszystko to tworzy metaforyczny kwas, który rozprzestrzenia się w wielu miejscach. Z humanistycznym namysłem pyta sam siebie i nas wszystkich czy w tych okolicznościach możemy jeszcze mieć jakąś nadzieję na przyszłość.

W projekcie Marcina Kurana Terra Innominata pojawia się, jak pisze autor, kawałek mitycznego lądu, gdzie zaczyna i kończy się uniwersalna wędrówka po meandrach ludzkiej psychiki, która często wybiera cień na swoje schronienie. Kuran posługuje się tu techniką wielokrotnej ekspozycji. Poprzez ten zabieg unika w tych kadrach jednoznaczności, niełatwo znaleźć punkt odniesienia. Autor pewnie wie, gdzie naciskał migawkę, ale dla widza nie ma to znaczenia, bo staje naprzeciwko innego, stworzonego przez multiplikację obrazów, zupełnie odrębnego wizualnie świata. Nie są to już pejzaże zapisywane w rzeczywistości – stają się one pretekstem, by pokazywać indywidualne stany ducha.

Wystawa plenerowa Słoneczka Pauliny Byczek i Klaudii Kopczyńskiej powstała w pierwszych dniach wojny ukraińsko-rosyjskiej. Autorki, pomagając uchodźcom, bawiły się z ich dziećmi podczas długich, męczących oczekiwań na pomoc, pociąg i tymczasowy nowy dom. Pytały je wtedy o marzenia. Odpowiedzi zapisywane i rysowane na kartkach, samodzielnie lub przy pomocy rodziców, utrwalane były przez autorki projektu aparatem Polaroid. Proste, szczere wyznania dzieci zawierają się pomiędzy -chcę miłości a -chcę dostać prawdziwe Lamborghini! W tym projekcie wszystko oddane jest we władanie dzieciom, w wierze, że tylko one mogą zwiększyć świadomość ludzi, uruchomić większą pomoc.

Maciej Bernaś w Veni, vidi, share tworzy przestrzenne chmury punktów reprezentujące fizyczne obiekty opierając się na procedurach algorytmicznych. Ze zbiorów zdjęć społeczności Instagrama, które są zdefiniowane przez dodaną, często przypadkowo, lokalizację, tworzy się spotkanie sztuki i nauki w postaci fotogrametrycznych chmur punktów sfotografowanych wokół obiektu. Ten projekt jest efektem kooperacji współczesnej sztuki z maszynami, która wyraża się w splocie cyfrowej logiki i ludzkiego umysłu.

Ostatnią prezentacją tej edycji festiwalu jest Wystawa przedśmiertna Karoliny Wojtas. To świat pełnego kolorów eksperymentu i niekończącej się zabawy. Zamiłowanie do kiczu i przełamywanie granic absurdu ma swoje źródło w dziecięcych fantazjach i wspomnieniach autorki. Kicz jest jej bliski, bo, jak sama twierdzi, to w nim się wychowała. Dzieciństwo, szkoła, rodzeństwo, nastoletnie miłości, ale i opresyjność, trauma – to tematy, które często przewijają się w jej pracach. Traktuje ona fotografię jak zabawę, a włączenie się odbiorcy w wykreowany przez nią świat wizualnej zabawy sprawi, że będzie się czuła artystką spełnioną.

Tradycyjnie festiwal wspierają wystawy Fotoklubu Opolskiego, Fujifilm Moment Street Photo Awards, Wydziału Sztuki Uniwersytetu Opolskiego oraz pokaz książek fotograficznych z kolekcji Joanny Mielech.

Marek Szyryk

12 Opolski Festiwal Fotografii „Utopia”

12 Opolski Festiwal Fotografii – UTOPIA

Tematem tegorocznej edycji Opolskiego Festiwalu Fotografii jest Utopia. W przeciwieństwie do obrazów, będących fundamentem budującym przekaz fotograficzny, jest to słowo wywiedzione z literatury. Termin ten pochodzi od niejednoznacznego tytułu eseju Tomasza Morusa, który może być tłumaczony jako ‘nie-miejsce’, ‘miejsce, którego nie ma’, ale i jako – ‘dobre miejsce’. Zobaczmy zatem jaka fotografia w tym roku pokaże nam swoje przestrzenie, jakie zaoferuje przeżycia i przemyślenia. W końcu Utopia jest też tęsknotą za lepszym światem, a humanizm płynący z fotografii ma narzędzia, by go budować.

Spacer po lesie Bartka Talagi, odnoszący się konkretnej dzielnicy konkretnego miasta, jest ostatecznie wędrówką uniwersalną, doświadczeniem każdego z widzów, dostępnym w każdym miejscu. To wrażenie zostające po. Wrażenia, znaczenia, powidoki po miejscach, które stają się wyłącznie pretekstem do analizowania przestrzeni – zarówno w warstwie zewnętrznej, jako przyczynek do analizowania pejzażu miejskiego, ale i też do wchodzenia głębiej w siebie, w swoje wyobrażenia, sądy i opinie.

 Marcin Giba prezentować będzie Podniebne obrazy. Trzy cykle składające się na tę prezentację łączy fakt, że zostały wykonane z drona. Zmiana sposobu widzenia fotografa odkrywa przed oglądającymi szczególne rodzaje fotograficzności rejestrowanych kadrów. Czy będzie to animizacja rzeczywistości, czy minimalizm i monochromatyzm kadrów wykonanych zimową porą, czy specyficzne anektowanie Natury przez Kulturę (w tym wypadku – przemysł). Giba przygląda się swojemu najbliższemu otoczeniu, tworząc swoją własną artystyczną wypowiedź. Prezentowane obrazy są hołdem dla natury i jej wielowymiarowości, a autor, poprzez grę skojarzeń, dostrzega w poszczególnych fragmentach rzeczywistości konkretne, choć możliwe do różnorodnej interpretacji, kształty.

Wystawa zbiorowa Gradienty: Wydobycie kuratorowana przez Ninę Gibę. W tym wypadku tytuł łączy wypowiedzi pięciu fotografek, które wypełniają różnymi znaczeniami swoje indywidualne cykle. Wypełnianie jest czynnością zmierzającą do końca, do granic ostateczności ważnej dla każdej z autorek. Projekty zrealizowane głównie na Górnym Śląsku wpisują się we współczesną reprezentację wizualną regionu. Szwarc, Olubińska-Charuba, Smołka, Krośniak, Gramsz, każda z nich w osobisty sposób opowiada o Czasie, rodzinie, pandemii, degradacji ogrodów czy o konstrukcji/dekonstrukcji samej siebie.

Projekt Julii Klewaniec zwraca uwagę na zjawisko tzw. cichego rasizmu, występującego we współczesnym polskim społeczeństwie. Autorka, jako jego przejaw, wybrała słowo Murzyn, które, pozostaje jedynym funkcjonującym określeniem ciemnoskórych osób i, nadal, powszechnie używanym. Projekt Julii jest skoncentrowany na analizie znaczenia tego określenia w naszym kraju. Autorka, używając obrazów, stawia również pytanie o możliwość zmiany, przypominając, że język jest odwzorowaniem rzeczywistości. Ewolucja może zatem dokonać się wyłącznie wraz z przekształceniem języka. Cichy rasizm jest głosem nowego pokolenia, reprezentowanego przez autorkę, które czuje potrzebę zmiany.

Wystawa Agaty Pankiewicz i Marcina Przybyłko to wizualny esej, pogłębiona refleksja nad kulturowymi skutkami wielkiego eksperymentu historycznego, jakim była niemal całkowita wymiana ludności Dolnego Śląska po 1945 roku. Odsłona tego projektu w ramach Opolskiego Festiwalu Fotografii zyskuje szczególny walor – w końcu Opolszczyzna jest również „nieswoja”, bo i ona „dźwiga” poniemieckie dziedzictwo. Autorzy skupiają się na wizualnej i antropologicznej stronie tego fenomenu. Wszyscy jesteśmy widzami podwójnej natury tego szczególnego pejzażu architektonicznego, przenikania się warstw dawnej, niemieckiej kultury i nałożonej na nią kultury przeniesionej, obcej, odmiennej. Fotografie uzmysławiają, jak te dwie kultury wchodzą tu ze sobą w różne, najczęściej dramatyczne relacje. Jednocześnie wystawa zyskuje wymiar uniwersalny, dokumentując skutki przemian, które, unaoczniając ślady po rywalizacji, w końcu dokumentalnie i antropologicznie zapisują całą zmianę kulturową.

Coraz częściej śledzą nas kamery przemysłowe, znajdujemy się na kadrach wykonywanych przypadkowo telefonami. Coraz częściej mamy świadomość, że każdy nasz ruch jest rejestrowany, ale nie wiemy, w jakim celu. Przez kogo? I co on z tym robi? W PRL, tak jak i teraz, utrzymywano, że chodzi o dobro kraju i nasze bezpieczeństwo. Czy to, że ktoś nas obserwuje, uspokaja nas czy przeraża? Łukasz Rusznica jest kuratorem wystawy zdjęć archiwalnych IPN, zatytułowanej Gdy spojrzysz mi w oczy dwa razy, rozchylę usta lub zacisnę pięści – fotografie z archiwum IPN. W fotografiach operacyjnych, odkrywających realia pracy SB, można zobaczyć nie tylko świadectwo historyczne, ale i przedmiot sztuki fotograficznej. To, co widzimy na zdjęciach, często jest niejednoznaczne, nawet surrealistyczne. To dowód na to, że totalitarna przemoc zaczyna się od spojrzenia. Wystawa nie jest efektem prostej selekcji z archiwum, lecz przewrotną grą z widzem, zakładem, co jest prawdziwe, a co nie.

Tomasz Sikora w Minął rok fotograficznie zapisuje swój stan ducha na przestrzeni jednego roku. Codziennie rejestrowanie samego siebie przez 365 dni tworzy dokumentację upływu czasu i codziennych emocji, które powoli umykają z pokładów naszej pamięci, naturalnie o nich zapominamy, gnając coraz szybciej do przodu, a które fotografia jest w stanie przywołać swoim specyficznym echem z powrotem. W drugim prezentowanym cyklu, Obrazach odkrytych na nowo, Sikora podważa paradygmat fotografii stricte dokumentalnej. Swobodnie żongluje kolorem i ostrością, powiększa wybrane fragmenty zmieniając narrację. Fotografie nabierają przedziwnych wibracji, zaczynają nieść inne znaczenia. Nowa jakość „starych” fotografii stwarza inną rzeczywistość. Fotograf przeistacza się w Artystę.

Andrzej Tobis w ramach Opolskiego Festiwalu Fotografii zaprezentuje Ruch Polski wokół Słońca. To słowno-wizualna podróż przez Polskę, gdzie autor realizuje własne, fotograficzne „ilustracje” do niemiecko-polskiego słownika ilustrowanego wydanego w 1954 roku w NRD. Założeniem projektu jest to, żeby sceny te były sfotografowane w Polsce. Rzeczywistość, w tym zestawie zdjęć okraszonych hasłami ze słownika, często bywa zaskakująca. Widać, że to sytuacja niezmieniająca się w czasie, choć o różnym natężeniu. Transformacja ustrojowo-cywilizacyjna stanowi silnik napędowy tych obrazów.

Rysopis z pamięci Aleksandry Zaborowskiej to cykl portretów, w którym autorka podważa hegemonię oka, wprowadzając zmysł dotyku do swoich prac. Eksperymentuje z kolażem oraz celowym niszczeniem fragmentów fotografii, nadając im zupełnie nowe znaczenie.

Konkurs „Pokaż się” wygrała w tym roku Katerina Kouzmitcheva. Moja chata jest z skraju wizualizuje tradycyjne przysłowie funkcjonujące w różnych językach, ale wyrażające myśl: „Nie obchodzi mnie to”. W ten sposób autorka interpretuje współczesną obojętność na problemy społeczne i polityczne. Druga część zwycięskiego zestawu to próba namysłu nad empatią jako zjawiskiem koniecznym dla rozwoju wspólnot i narzędziem do budowania tolerancji.

Siedem dań głównych Anny Gadomskiej to krytyczne spojrzenie na otaczający nas konsumpcjonizm. Autorka tworzy mityczny, magiczny ogród będący symbolem obfitości natury – wpisuje się to w praktykę indywidualnego procesu ratowania Ziemi, gdzie każdy może zacząć́ zmianę od samego siebie, jednocześnie budując ogólną świadomość społeczną.

Sławoj Dubiel w projekcie fotograficznym Test na obecność przygląda się Czasowi zacierającemu ślady istnienia jenieckiego obozu Lamsdorf z lat II wojny światowej. Mijające lata, ludzka działalność, wdzierająca się przyroda oraz same ślady tego miejsca na mapie Europy jest nie tylko refleksją nad Historią, ale i też budowaniem fotograficznej opowieści o świecie. Te wyraziste wizualnie kadry są zapisem procesu blaknięcia tragedii ludzkich, czemu towarzyszy powolna, ale bardzo wymowna destrukcja materialnych śladów tych wydarzeń. Fotografia zawsze chciała zatrzymać czas, lecz ujęcia Dubiela pokazują raczej jego upływ.

Na wystawie fotografii Wojciecha Klimali zapoznamy się z portretem mieszkańców RPA z biednych dzielnic zwanych Township – stąd tytuł projektu. Są takie miejsca, gdzie nic się nie zmienia, mimo, że wokół zmienia się cały świat. Miejsca, w których, pomimo 25 lat wolności od totalitaryzmu, żyje się, jakby nic się nadal nie zmieniło. Jacob Riis – prekursor fotografii zaangażowanej, zainspirowany słowami François Rabelais’go, zatytułował swój album Połowa świata nie wie, jak żyje druga połowa, i w tym duchu pokazuje nam swój własny dokument z RPA – Wojciech Klimala.

Tradycyjnie festiwal wspierają wystawy Fotoklubu Opolskiego, Wydziału Sztuki Uniwersytetu Opolskiego oraz pokaz książek fotograficznych z kolekcji własnej.

Marek Szyryk

11 Opolski Festiwal Fotografii „Obecność”

OBECNOŚĆ

Fotografia aktywuje to, co zostało zauważone. Czasem jest to krzyczące, czasem ciche. To Widziane jest siłą sprawczą fotografii. Coś trwa, zaś medium fotografii w postaci końcowego obrazu zapewnia nam dostęp do tego bytu. Rzeczy, ludzie, widoki, w spokoju lub z różnymi emocjami emanują swoimi obrazami wobec swojej nieobecności. To wielkie poświęcenie się Rzeczywistości. Obecność w jej służbie.

Fotografia jest Obecnością.

Chris Niedenthal od wielu lat będąc ikonicznym fotografem zapisującym historię Polski, tym razem prezentuje najnowsze zdjęcia w zestawie zatytułowanym Tu i Teraz. To obraz ostatnich lat – tego, co działo się na ulicach miast czy przed budynkami najważniejszych państwowych instytucji. Autor skupia się na człowieku stojącym w tłumie i podążając za jego emocjami, zapisuje je. Od samego początku swojego fotografowania koncentruje się na Człowieku – to on jest dla niego najważniejszym motywem. To on tworzy Historię, a Historia stwarza te kadry. Jak zawsze, przez jego pryzmat jego spojrzenia, możemy oglądać to, co wydarza się tu i teraz.

Katarzyna Mirczak w zestawie Tło podejmuje temat zderzenia i przenikania się kultur po II wojnie światowej na Ziemiach Odzyskanych. Nawarstwianie się historii i późniejsze odkrywanie znaczeń znajduje swoje odbicie m.in. w materialnych rzeczach, które pozostawili nowym mieszkańcom ludzie, którzy opuścili te ziemie. Te rzeczy stanowią tło wszystkich historii, znaczeń, pokładów pamięci. Ponadkulturowe żyją własnym życiem. Tło mierzy się z problemem pamięci po ludziach i miejscach. Sfotografowane rzeczy emanują historią swoich zmian – od statusu przedmiotów porzuconych po ich współczesną akceptację.

Sąsiedzi. Od narodzin do śmierci. Fotografie Franciszka Lepicha z Oleszki jest wystawą archiwalnych fotografii tworzących zbiorowy portret mieszkańców Oleszki, Jasionej i Żyrowej, wsi położonych w pobliżu Góry św. Anny, na Śląsku Opolskim. Ujęte w cykl zatytułowany „Od narodzin aż po śmierć” obrazują one najważniejsze etapy życia człowieka ilustrując przy okazji otaczający go mikroświat. A w szerszym ujęciu opisują historię i kulturę regionu.

Wartość historyczna tych fotografii, wynikająca z rozmachu i długotrwałości procesu kompletnego zapisu świata Franciszka Lepicha przeplata się z wartością artystyczną. Zapis surowości tego świata, specyficznych, bo niedzisiejszych rysów twarzy, brak retuszu zbliżający ten materiał do prawdy, różnorodność postaci, tworzy zbiór o dużym znaczeniu.

Zamknięte Patryka Bułhaka omijają najbardziej popularne i słynne miejsca Iranu. Opowiadają o życiu codziennym i zwykłych ludziach, których tam spotkał. Mieszkańcy według autora są tacy sami jak my, ale i też zupełnie inni. Autor rozmawia z nimi, wykonuje fotografie, szuka ich historii, stara się ich zrozumieć. Na tych różnorodnych fotografiach pojawiają się również sportretowane kobiety z ludu Bandari. Irańczycy nie mogą opuszczać swego kraju, ich wolność staje się iluzją, a normalność jest złudna. Ich drogi powadzą w głąb siebie.  Fotograf próbuje to zwizualizować.

Maciej Stanik.  Jego Jeden Miliard to klasyczny czarno – biały reportaż. Fotografie wykonane są w Afganistanie, Syrii, Zambii i w innych krajach. Autor jest zaangażowanym społecznie fotoreporterem. Nie przechodzi obojętnie wobec ważnych tematów i ludzkich krzywd, zwłaszcza dziecięcych. Bo miliard dzieci jest biednych, bo miliard dzieci narażonych jest na przemoc. Więc trzeba to fotografować, by dać świadectwo prawdzie i by poruszyć sumienia.

Prezentowana kolekcja fotografii W ramach Sopotu jest przeglądem najważniejszych i najciekawszych rezydencji artystycznych. Wystawa prezentuje przekrój prac, które powstały na przestrzeni kilku lat w ramach tego programu. Zaproszeni przez miasto fotografowie, przez określony czas pracowali nad swoimi autorskimi projektami. Mogli pracować w swoim stylu korzystając z przestrzeni, obiektów i tematów Sopotu. Byli wolni – nie mieli żadnych ograniczeń w doborze tematów i formy. Na tej wystawie możemy zobaczyć m.in. projekt Zuzy Krajewskiej, prace Kacpra Kowalskiego, opowieść Adama Lacha o sławnym hotelu Grand czy kobiece fotografie Ilony Szwarc.

Szeptuchy Kuby Kamińskiego to klasyczny czarno – biały reportaż powstały na przestrzeni kilku lat, będący sumą wielu fotograficznych wypraw na Podlasie i na Białoruś. Autora fascynuje magia wschodnich rejonów kraju, w które wciąż wraca. Spokój i pradawne, groźne piękno, wielka tajemnica i wiara tych rytuałów egzystujących na Podlasiu wywarły mocne piętno na fotografie. Zestaw daje nam możliwość zbliżenia się choćby przez nie do jakiejś formy duchowości, której obecnie jest już tak mało.

Anna Hartman – Ksycińska To jest rzecz wtórna prezentuje projekt dokumentalny opowiadających o nastolatkach z Rzeszowa stojących na progu dorosłości. Z aparatem uważnie i bez dystansu przygląda się̨ grupie przyjaciół. Widzimy jak nawzajem się wspierają rekompensując tym braki w rodzinie czy w szkole. Wraz z autorką oglądamy ich zabawy, eksperymenty i wspólne spędzanie czasu. Czasem z fotografii wyziera smutek i niepewność, a czasem radość i wolność. Projekt stawia pytania o tożsamość́ młodzieży, o ich proces dojrzewania.

Najnowszy cykl prac Pawła Żaka Smuga prezentuje nam prace powstałe jakby ukradkiem, w biegu, często w przypadkowym otoczeniu i scenografii. Ich naturą jest migawkowość i lekkość.

Tytuł wystawy i obecność na każdej z prac cienia sylwetki autora, sugeruje nam i dowodzi, jak podkreśla artysta, obecność światła. Tak jak dzień egzystuje z nocą. Fotograf mówi, że „niektóre sytuacje niespodziewanie zaczęły odsłaniać przede mną swój symboliczny potencjał, pojawiły się też pomysły domagające się realizacji wymagającej inscenizacji rzeczywistości”.

Smuga jest refleksją na temat fotografii i natury życia, w którym światło i cień są ze sobą nierozłącznie związane.

W Poszukiwaniu Straconego Czasu Zuzanny Szarek jest zdyscyplinowaną formalnie podróżą po krajobrazach Islandii, gdzie artystka doświadcza obcowania z dostojeństwem natury deszyfrując znaczenia kultury i natury. Napotkane i sfotografowane przez nią ślady cywilizacji, czy jest to pusta stacja benzynowa, brama cmentarna, ginąca we mgle autostrada, wykraczają poza swoje pierwotne znaczenie, stając się symboliczną przestrogą. Człowiek na tych fotografiach zniknął, natomiast to, co zostawił, jest przestrogą dla niego samego. Sytuując się po stronie dokumentu zaangażowanego Szarek stawia pytania o przyszłość Ziemi i Natury dając widzowi możliwość odczucia potęgi i piękna przyrody, a z drugiej strony sfera kreacji fotograficznej zadaje nam pytania o przyszłość Ziemi.

Magda Hueckel stawia nas naprzeciw drugiego człowieka, takiego jakim jest, „twarzą w twarz”. Autorka pokazuje nam, że każde spotkanie może być zaczątkiem czegoś nowego, innego. Podczas tego doświadczenia, przy okazji, możemy spotkać samego siebie. To chyba jest celem tej prezentacji – patrząc na czyjeś twarze możemy patrzeć na siebie – na tym polega przewrotna gra Hueckel. Każda z jej twarzy ma swój sens, swoja tajemnicę, każda jest początkiem spotkania i odkrywania. Monady powstały z portretów realnych kobiet zgromadzonych w jednym archiwum medycznym, w które artystka wprowadziła również swój wizerunek. Idea połączenia wizerunków tworzy silne wizualnie symbole doświadczania kobiecości i potencji kobiecej siły, jej godności, ale również dyskryminacji i traum.

W ramach opolskiego fotofestiwalu prezentowana jest jubileuszowa wystawa Institutu tvůrčí fotografie z czeskiej Opavy. Obszerna wystawa zatytułowana „Opawska szkoła fotografii” jest kompleksowym obrazem twórczości studentek i studentów oraz absolwentów tej szkoły. Na wystawie znajdziemy wiele różnych koncepcji fotograficznych – portrety, fotografię dokumentalną, reportażową, humanistyczną, czy nawet fotografie zorientowane koncepcyjnie i intermedialne. Taka różnorodność tworzy niezwykły kontrast albo pozwala się poszczególnym pracom uzupełniać. Całość daje pełny obraz dokonań Opawskiej szkoły.

Michał Konrad w swoim projekcie Koniunkcja nawiązuje do astronomicznego zjawiska, które można było zaobserwować w najdłuższą noc roku. Podbudową filozoficzną tego zestawu są Wielkie Koniunkcje, które zawsze, gdy występowały, odzwierciedlały ważne wydarzenia. Zestaw jest poetycką interpretacją przejścia między dwiema Erami. Autor kieruje widza do jego intuicji i wyobrażeń, że świat ulega zmianie. Całość emanuje klimatem tajemniczości, niepewności i dziwności, a celem autora było wywołanie emocji, które towarzyszą wejściu w nową nieznane przestrzenie.

Piotr Chrobak pokazuje zestaw Między światami. Izrael odnaleziony. Autor, z powodu panującej pandemii, nie mógł odbyć zaplanowanej podróży. W zamian odbył wirtualną podróż korzystając z projektu Google Maps, oraz posłużył się również wykonanymi wcześniej fotografiami. Zaplanowane trasy przebył, robiąc potrzebne mu zrzuty z ekranu i łącząc je z istniejącymi realnie fotografiami. Uwikłał tym całość przy okazji w konteksty historii fotografii. Cyfrowe przekształcenia mieszają realnie zrobione fotografie z tymi wykonywanymi niejako mechanicznie, „przez maszynę”.

Marek Szyryk